Voorwoord scriptie: overbodige luxe of een rijke toevoeging?

Je bent het vast wel eens tegengekomen: je slaat een verslag, werkstuk, rapport, boek of scriptie open en je ziet een voorwoord. Een persoonlijke noot van de schrijver met waarschijnlijk een inleidende zin als ‘Voor u ligt….’. Een persoonlijke noot met een blijk van emotie, want het exemplaar is na hard ploeteren eindelijk af. Alle betrokkenen die al dan niet met dank worden overladen. En soms is een huisdier of mascotte het vermelden waard. Verdient een voorwoord nou daadwerkelijk een plekje in je scriptie? Lees snel verder.

Een voorwoord

Eerst even een stapje terug; want wat is een voorwoord nou eigenlijk? Een voorwoord is een persoonlijke opmerking van de schrijver(s) van een verslag, werkstuk, rapport, boek of scriptie. In het voorwoord van je scriptie maak je van de gelegenheid gebruik om over je achtergrond en persoonlijke scriptie-ervaring te vertellen, om te vertellen wie de doelgroep van je scriptie is en om de betrokken personen en instellingen bij de totstandkoming van je scriptie te bedanken. Tot slot plaats je onderaan je naam, de datum en plaats (op het moment van schrijven), eventueel voorzien van je handtekening.

Een voorwoord plaats je direct na je omslag of titelpagina en plaats je vóór je managementsamenvatting.

De positieve kanten

Een voorwoord is niet een verplicht onderdeel van een scriptie. Desondanks komt het veel voor. Hieronder worden de positieve kanten van een voorwoord belicht die je mogelijk helpen bij de keuze om het in je scriptie op te nemen.

• Gevoel van voldaanheid
  Het voorwoord is de enige plek in je scriptie (naast de reflectie) waar je in de ik-vorm of wij-vorm mag formuleren. Het voorwoord schrijf je als je scriptie vrijwel af is en zo kun je je gevoel van opluchting en blijdschap lekker van je af schrijven op een manier die minder zakelijk is, maar meer persoonlijk. Een stukje waarin je je passie deelt en/of vertelt hoe je het onderzoeksproces ervaren hebt. De valkuil is echter als je erin doorschiet en overdreven overkomt (hierover verderop meer).
• Laten weten voor wie de scriptie bedoeld is
  In het voorwoord kun je laten weten wie er baat bij heeft om je scriptie te lezen. Hierdoor is het voor de lezer direct duidelijk of hij onder de doelgroep van je scriptie valt. Is je scriptie bijvoorbeeld interessant voor het bedrijfsleven uit een specifieke branche, voor de afdeling Logistiek van je opdrachtgever of misschien wel voor alle sportverenigingen uit de provincie Zuid-Holland?
• Ruimte om de lezer te activeren
  Je kunt de lezer verleiden om verder te lezen zonder inhoudelijke informatie van je afstudeeronderzoek te noemen. Dit kan al met één of twee zinnen met een duidelijke call-to-action. Een voorbeeld: “Ik ben positief over het eindresultaat en hopelijk u ook. Ik wens u veel leesplezier!”
• Leuk om te lezen
  De persoonlijke inslag maakt het lezen van een voorwoord juist zo leuk. Als lezer krijg je een kijkje in de beleveniswereld en de achtergrond van de schrijver. Hoe heeft hij het onderzoeksproces en de opdracht ervaren? Wat vindt hij zo leuk aan het onderwerp? En als de lezer een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan je scriptie, dan is het voor hem natuurlijk leuk om te lezen dat hij daarvoor persoonlijk bedankt wordt.

De minder positieve kanten

Misschien ben je na het lezen van de minder positieve kanten van een voorwoord ervan overtuigd om dit achterwege te laten in je scriptie.

• Te overdreven
  Een voorwoord kan overdreven overkomen en verkeerd vallen bij de lezer. Niet iedereen weerstaat de verleiding om juist degenen die zijn scriptie moeten beoordelen met dank te overladen, en dat komt te vleiend over. Tip: Wees consequent in het bedanken van betrokkenen bij je scriptie (dus niet de één 1 keer en de ander 3 keer) en overspoel iemand niet meer dan één keer met een compliment. Gebruik daarnaast geen chattaal (dus geen emoticons, spreektaal, afkortingen en dergelijke).
• De inhoud is irrelevant
  Een voorwoord voegt inhoudelijk niks toe aan je scriptie, waardoor het bij het lezen van je scriptie vaak wordt overgeslagen. Vooral je opdrachtgever zal waarschijnlijk vanwege de bedrijfsdrukte alleen de hoofdzaken doorlezen. De hamvraag luidt: zou de lezer het nou werkelijk missen als je het weglaat?
• Dubbele content
  Het gevaar van een voorwoord is dat het een soort inleiding wordt. Veel schrijvers kunnen de verleiding niet weerstaan om alvast een boekje open te doen over de inhoud van de scriptie. Een scriptie bestaat dan uit dubbele content, want verderop in je scriptie staat exact hetzelfde. Als je een prettig leesbare scriptie wilt, dan moet je dat juist zoveel mogelijk voorkomen. Een voorwoord is dus niet de plek om bijvoorbeeld bij voorbaat de probleemstelling, de onderzoeksmethodiek of opmerkelijke resultaten te vermelden.
  
• Te standaard
  Voorwoorden in scriptieland lijken veel op elkaar. Vergelijk het maar met een standaard sollicitatiebrief, waarbij je alleen de informatie wat tussen haakjes staat aanpast. Een beoordelaar herkent dit direct en bladert snel verder.
  

De alternatieven

Ben je er nog niet uit? Wellicht is één van de onderstaande alternatieven een gulden middenweg voor je.

• Een colofon
  Waarschijnlijk ben je het vast wel eens tegengekomen in een boek, tijdschrift, krant of een ander medium: een colofon. Dit is een kale opsomming van informatie omtrent een uitgave die je voor- of achterin plaats. Voor een scriptie kun je denken aan informatie als de naam van de afstudeerder, datum, versienummer, adresgegevens van de opdrachtgever, telefoonnummer van de afstudeerder en opdrachtgever en degenen die je bij jouw afstudeeronderzoek hebben geholpen (‘In samenwerking met…’, ‘Met dank aan…’). Een colofon is minder persoonlijk dan een voorwoord, maar daarentegen wel zakelijker. Daarnaast biedt een colofon je ook de gelegenheid om personen te benoemen die je het vermelden waard vindt.
• Een begeleidende brief
  Een ander alternatief is een begeleidende brief die je los toevoegt aan je scriptie. Het voordeel hiervan is dat je een persoon apart kan bedanken, bijvoorbeeld je bedrijfsmentor en afstudeerbegeleider. Bovendien is de kans groter dat – in tegenstelling tot een voorwoord – een brief gelezen wordt. Wijk echter wel uit voor de vier valkuilen die eerder zijn benoemd.
  

Conclusie

Een voorwoord heeft zijn positieve en minder positieve kanten. Het is niet een verplicht onderdeel van een scriptie, dus als afstudeerder ben je er vrij in om er al dan niet één op te nemen. Het is aan jou om te beoordelen of de positieve kanten zwaarder wegen dan de minder positieve kanten. Mocht je er één opnemen, houd het dan kort en zakelijk zonder wat over de ‘hard copy’ van je scriptie te verklappen.

Hoe sta jij hier tegenover? Is een voorwoord nodig of onnodig? Laat je mening achter in een reactie.

Foto intro door Jon Ashcroft