Een conceptueel model maken, hoe doe ik dat?

Een conceptueel model is een begrijpbare vertaling van een onderzoek naar een schema of afbeelding. Dit model laat je in één oogopslag zien waar je onderzoek van je scriptie over gaat. Hieronder wordt toegelicht hoe je een conceptueel model kunt maken.

Wanneer maak ik een conceptueel model?

Een conceptueel model maak je vaak in de ontwerpfase van je onderzoek. Dit doe je dus voordat je aan het daadwerkelijke onderzoek van je scriptie begint. Het soort onderzoek bepaalt of het handig is om een conceptueel model te maken. In een toetsend (verklarend) en beschrijvend onderzoek komt zo’n model vaak voor. Bij een toetsend onderzoek wil je weten in hoeverre een bepaalde theorie klopt. Een beschrijvend onderzoek heeft tot doel om bepaalde aspecten te onderzoeken en te beschrijven.

Hoe ziet een conceptueel model eruit?

Het model is een samenvattend geheel van je probleemanalyse en literatuuronderzoek. Het geheel bestaat uit kaders en pijlen, waarbij de pijlen de causale verbanden aangeven tussen verschillende variabelen (de één veroorzaakt of beïnvloed de ander). Alvorens je daarmee aan de haal gaat is het belangrijk dat je voor jezelf de volgende punten duidelijk hebt:

• Wat is de probleemstelling? Op welk probleem of vraagstuk is een antwoord nodig?;
• Wat zijn de (mogelijke) oorzaken of verklaringen voor het probleem of vraagstuk volgens de theorie?;
• Wat zijn de (mogelijke) gevolgen van het probleem of vraagstuk?;
• Wat zijn de verbanden tussen oorzaak en gevolg?;
• Hoe zijn de variabelen in een oorzaak-gevolgrelatie te meten?

De eerste stap: de probleemstelling

Het startpunt van je conceptueel model is de probleemstelling. Dit is de hamvraag waarop een passend antwoord gevonden moet worden, waarmee de opdrachtgever kan inspelen op een spelend probleem of vraagstuk. Aan de hand van het probleem borduur je voort op de (mogelijke) oorzaken en gevolgen van het probleem. De probleemstelling heeft de functie van een richtingaanwijzer, het vertelt je in welke richting je moet zoeken.

De volgende stap: de oorzaak-gevolgrelatie

Door het probleemveld – het gebied waarin het probleem zich afspeelt – te verkennen, worden de oorzaken en gevolgen van het probleem voor zover bekend duidelijk. Een probleem heeft altijd één of meerdere oorzaken en gevolgen. Deze kunnen bekend of onbekend zijn. In je conceptueel model veronderstel je een verband tussen oorzaak en gevolg. Of dit daadwerkelijk zo is of in hoeverre de één de ander beïnvloed, probeer je wetenschappelijk aan te tonen.

Bij het maken van een conceptueel model vermeld je in de kaders de variabelen van de oorzaken en de gevolgen. Variabelen zijn begrippen die een oorzaak of gevolg kernachtig omschrijven. Aan de hand van pijlen geef je de verbanden daartussen aan.

Een voorbeeld over klanttevredenheid. Uit je literatuuronderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de tevredenheid van klanten over een organisatie wordt bepaald door een drietal factoren: de verwachtingen, de waargenomen kwaliteit en de ervaringen. De klanttevredenheid is dus het gevolg van hoe sterk de organisatie op die drietal factoren presteert. Visueel ziet dit er als volgt uit:

Voorbeeld conceptueel model

De laatste stap: de meetbare factoren

In de laatste stap laat je zien hoe je de variabelen en de verbanden daartussen kunt meten. Ter illustratie nemen we het eerder beschreven voorbeeld over klanttevredenheid. Uit literatuuronderzoek blijkt bijvoorbeeld dat je de verwachtingen kunt meten door inzicht te krijgen in hoeverre 1) de externe communicatie, 2) de persoonlijke behoeften en wensen van klanten en 3) de eerdere ervaringen van anderen (mond-tot-mondreclame) de verwachtingen beïnvloed.

Deze drietal factoren moet je dus meten om wetenschappelijk de oorzaak-gevolgrelatie te onderzoeken en aan te kunnen tonen in hoeverre de één de ander beïnvloed. Visueel ziet dit er als volgt uit:

Voorbeeld conceptueel model

Als je een conceptueel model maakt is het dus belangrijk dat je duidelijk voor ogen hebt waar je naar op zoek bent. Wat is de oorzaak en wat is het gevolg? Welke verbanden kun je veronderstellen en hoe kun je meten of en in hoeverre die verbanden kloppen? Als je dit logisch en overzichtelijk in een conceptueel model weet te verwerken, dan helpt dat je goed op weg met je scriptie.

Foto intro door Dayna Bateman